Review sách Khuyến Học

Người Việt Nam cần đọc “Khuyến Học” để hiểu tại sao xứ sở Mặt trời mọc lại được coi là đế quốc kinh tế hùng mạnh nhất; tại sao quốc gia nhỏ bé ấy có thể phát triển từ chiến tranh đổ nát, thiên tai triền miên. Đặc biệt với các bạn học sinh, sinh viên cuốn sách này thực sự hữu ích và hoàn toàn phù hợp.

Fukuzawa Yukichi tuyên bố “Trời không tạo ra người đứng trên người”, “Mọi người sinh ra đều bình đẳng, nếu có khác biệt là do học vấn”. Xin chớ hiểu nhầm tư tưởng của tác giả, đối với ông, “học vấn” không phải người có lắm học hàm học vị, “Khuyến Học” là khuyến khích người ta chủ động tích lũy tri thức có ích cho cuộc sống chứ không chỉ là lý thuyết suông.

Cuốn sách gồm 17 phần, đi từ quan niệm về sự bình đẳng của con người, vai trò của con người với đất nước và học làm sao để có ích cho mình, cho đời. Đọc “Khuyến Học” ta có cảm giác mình đang được sống trong đất nước Nhật Bản cuối thế kỷ 19. Tác giả đã không ngần ngại đưa vào trang sách của mình những “ung nhọt” của xã hội Nhật Bản lúc bấy giờ.

Có lẽ bạn có thể hình dung rõ sự kinh ngạc của công chúng trước những tư tưởng mới mẻ đến lạ lùng này. Chúng như những nhát dao chặt mạnh vào luồng suy nghĩ truyền thống, cắt đứt những tư tưởng lạc hậu, cổ hủ trong đời sống người Nhật. Những ý tưởng khai sáng vĩ đại làm thức tỉnh người đọc khỏi những tham vọng tầm thường, khiến họ tâm phục khẩu phục.

 Mọi người sinh ra đều bình đẳng

Sau bao nhiêu năm đấu tranh cả về vũ trang và tư tưởng, phần đông thế giới đã công nhận quyền bình đẳng giữa con người với con người. Nhưng hàng trăm năm trước đây, trong xã hội Nhật Bản và còn ở nhiều nơi khác trên thế giới, vẫn tồn tại tư tưởng “người đứng trên người”, đó là sự phân biệt đẳng biệt giai cấp, phân biệt giới tính gây ra bất hạnh cho rất nhiều cuộc đời. Fukuzawa Yukichi cho rằng học vấn mới tạo ra sự khác biệt giữa người này và người khác. Nếu mơ một tương lai tốt đẹp, chúng ta phải biến nó thành hiện thực bằng cách học và lao động.

Vai trò của công dân đối với đất nước

Sau khi khẳng định sự bình đẳng trong quan hệ giữa người với người, tác giả giúp chúng ta xác lập vai trò của mình đối với đất nước. Phần 6 và phần 7 giúp chúng ta nhìn rõ quan hệ giữa công dân với đất nước, với chính phủ, đâu là quyền lợi, đâu là nghĩa vụ mà chúng ta phải tuân theo.

Muốn đất nước phát triển thì không thể chỉ dựa vào chính quyền, người dân không được ỷ lại vào các nhà quản lý; ngược lại, các quan chức chính quyền cũng không được kìm kẹp người dân. Hai bên cần có sự trao đổi thẳng thắn vì đó mới là cái đích cuối cùng của độc lập.

Học thế nào để trở thành người có ích

Fukuzawa Yukichi thúc đẩy người trẻ cần xác định học cái gì và học như thế nào cho thiết thực. Với ông, học bảng chữ cái và học cách soạn thảo thư từ là để sử dụng trong thương thảo; học kinh tế là để giải quyết vấn đề chi tiêu trong gia đình và hiểu biết nền tài chính quốc gia; học đạo đức là để hiểu hành vi của bản thân và biết cách giao tiếp với người khác. Theo ông, biết chữ không có nghĩa là có học vấn. Nếu chỉ biết gọi đúng tên cái cưa, cái đục mà không biết cách đóng đồ dùng, không có tư duy thiết kế thì không thể gọi là thợ mộc được. Tóm lại, phải học những gì có khả năng áp dụng vào thực tiễn cuộc sống, nếu không thì tiền bạc, công sức đầu tư vào việc học chỉ khiến chúng ta và gia đình tán gia bại sản chứ không khiến cuộc sống tốt hơn.