Review sách Tâm lý học đám đông

      Tâm lý học đám đông của Gustave Le Bon được xem là một trong những trước tác kinh điển của thế giới và cũng là tác phẩm quan trọng nhất trong sự nghiệp khoa học đồ sộ bao gồm nhiều lĩnh vực của ông. “Người ta quan tâm đến Le Bon vì đám đông, còn Le Bon quan tâm đến những điều sâu xa hơn từ đám đông ấy”. Bản sắc dân tộc, số phận của nền văn minh, những bộ máy nhà nước cùng các thể chế chính trị đều được kể đến. Điều gì còn ẩn giấu đằng sau những yếu tố đó? Chúng có ảnh hưởng gì đến đám đông? Chúng quyết định tâm lý đám đông hay chính tâm lý đám đông đã hình thành nên chúng? Quyển sách sẽ trả lời đầy đủ các câu hỏi trên với tổng cộng 13 chương được chia thành 3 quyển lớn: Tâm hồn của đám đông, Quan điểm và niềm tin của đám đông, Phân loại và mô tả các loại đám đông.

   Ở quyển thứ nhất, tác giả phân tích đến các yếu tố cấu thành nên tâm lý của một đám đông, và điều kiện để hình thành nên một đám đông đúng nghĩa. Chúng ta sẽ thấy được cách mà các yếu tố vô thức thể hiện sự thống trị thông qua việc điều khiển suy nghĩ và hành vi của mỗi người khi họ ở trong một đám đông, chúng khiến họ suy nghĩ hoàn toàn khác đi so với lúc họ là một cá nhân riêng rẽ. Người ta có thể trở nên đạo đức hơn, bao dung hơn hoặc anh hùng hơn bao giờ hết, hoặc họ cũng có thể trở thành những kẻ giết người, bất khoan dung, chuyên chế và bảo thủ.

   Quyển thứ 2 bàn về các quan điểm và niềm tin của đám đông, trong đó có đề cập đến các nhân tố trực tiếp và gián tiếp tác động lên quan điểm của đám đông và các phương pháp thuyết phục đám đông của các nhà lãnh đạo. Đây có lẽ là chương sách hay nhất và thu hút người đọc nhất khi nó hầu như trả lời cho tất cả các câu hỏi mà ta vừa nêu ra ở phần trên: đám đông có thể bị điều khiển hay không và yếu tố nào có thể chi phối họ? Liệu các nhà lãnh đạo có phải chỉ là những kẻ nắm bắt được các chiêu thức lừa gạt tâm lý một cách tinh vi? Sức mạnh của đám đông có phải chỉ là một loại sức mạnh mang tính hủy diệt đối với các nền văn minh? Nhà nước và báo chí có còn khả năng định hướng dư luận? Hay họ đang chạy theo dư luận và sự thay đổi của đám đông để tồn tại?

   Trong phần còn lại của tác phẩm – quyển 3 – tác giả nhằm trình bày về cách phân loại đám đông và mô tả đặc điểm của họ. Theo tác giả có hai loại đám đông có tổ chức: đám đông không thuần nhất và đám đông thuần nhất. Mỗi loại đám đông có tổ chức đều bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi các yếu tố khác nhau.

   Ví dụ như bạn sẽ dễ dàng phân biệt giữa các đám đông không thuần nhất với nhau nhờ vào yếu tố chủng tộc vì “tâm hồn của chủng tộc quyết định hoàn toàn tâm hồn của đám đông”. Đám đông cử tri cũng là một loại đám đông không thuần nhất. Quan điểm chung nhất của những người thắng cử thể hiện đặc tính chủng tộc của đất nước đó. Để chiếm được lá phiếu của các cử tri, ứng cử viên chỉ cần “tâng bốc họ và hứa hẹn cho họ những điều tốt đẹp nhất”. Còn với đối thủ của mình, ứng cử viên phải “đè bẹp đối thủ bằng cách khẳng định liên tục, lặp di lặp lại để chứng minh đối thủ cực kỳ hèn nhát, đê tiện”,.. Nếu đối thủ của họ không hiểu chút gì về tâm lý đám đông, “ông ta sẽ minh oan bằng các lập luận, lý lẽ, bằng chứng, thế là ông ta sẽ chẳng còn cơ may nào chiến thắng”. Đó là lý do vì sao có nhiều nước trên thế giới hạn chế quyền lực trực tiếp của việc phổ thông đầu phiếu, mà lại chuyển quyền lực đó sang một hình thức gián tiếp hơn nhằm tránh các quyết định cảm tính và những niềm tin mù quáng như “có lẽ nào chân lý không nằm ở phía đa số khi ai cũng có đầu óc sáng suốt” Tương tự, các đám đông thuần nhất lại bị các yếu tố như niềm tin, nền tảng giáo dục, lợi ích, môi trường sống,.. chi phối mạnh mẽ. Một ví dụ điển hình khác của đám đông thuần nhất được tác giả nhắc đến chính là bồi thẩm đoàn. Giống như đám đông, bồi thẩm đoàn cũng bị tác động rất lớn bởi tình cảm. “Họ có thể tỏ lòng nhân từ với một phụ nữ ưa nhìn, hoặc một đám trẻ mồ côi và hiếm khi phán quyết nặng tay với tội giết chết một đứa con mới đẻ của một bà mẹ”. Do đó, trong bồi thẩm đoàn, lý trí cá nhân không hề có chỗ đứng khi chỉ cần “ một hoặc hai người cương quyết là đủ để lôi kéo số thành viên còn lại”.